Tresura wiedźmy – jak konstruować teksty dla dzieci (1)
Jako autorka książek dla niedorosłych, prowadząca kursy pisania, często jestem pytana, jak konstruować teksty dla dzieci. Nie służę wtedy schematem, który prezentuję na zawołanie niczym magik wyciągający króliczka z cylindra. I naturalnie nie uciekam od zagadnienia, zarzucając Kursantów masą ćwiczeń natury stylistyczno-kreatywnej.
Po pierwsze: kto i o czym
Jeśli ktoś chce napisać tekst dla najmłodszych (nieco mniejszych, ciut większych), proszę, by określił, kto będzie głównym bohaterem. Taki zabieg nazywam formatowaniem postaci. Należy wymyślić pytania. One pączkują, układają się w łańcuch, nawet w coś na kształt drzewka. Pierwsze uruchamia drugie, to – następne, zaraz wyrasta kolejne. Gałązka za gałązką.
Jeśli na przykład chcemy uczynić bohaterem krasnoludka, musimy ustalić sporo ważnych spraw. Jaki jest skrzat, każdy wie. Broda, czapeczka, butki, malutkie toto, ruchliwe, często złośliwe. Ale nasz krasnal powinien być wyjątkowy, niepowtarzalny. Niech na przykład chadza w kimonie, bo kocha Japonię i chciałby tam zamieszkać na stałe.
Dobrze, wyhodowaliśmy postać. Co dalej? Teraz trzeba wymyślić dla niej rolę w fikcyjnym świecie. Jaki to charakter? Czym się zajmuje na co dzień? Gdzie mieszka? Z kim? Jakich ma przyjaciół? Kogo nie lubi? Co jada? Jak spędza czas wolny? Takie operowanie materią fabularną, określanie środowiska, w jakim obraca się główny bohater, wiąże się z powoływaniem postaci z bliższego i dalszego planu.
Skoro nasz miłośnik Japonii, na przykład żyje pod regałem w miejskiej bibliotece, możemy wprowadzić przemądrzałego Globusińskiego, księżniczkę-podróżniczkę z jednej z książek, pierwszoklasistkę, połykaczkę lektur i oswojoną mysz. Spójrzcie, ile możliwości! I to już jest krok podstawowy związany z konstruowaniem tekstów.
Mamy postaci, wymyślmy, o czym chcemy opowiedzieć. O przyjaźni, życzliwości dla innych, akceptacji wad swoich i czyichś, tęsknocie za przygodą? Może wyprawie do jakiejś krainy? Pełnej barw czy szarawej, smutnawej, ponurawej? Odpowiedź na takie – niby prościutkie – pytania jest ważną wskazówką. W dużej mierze pomoże konstruować teksty dla dzieci.
Po drugie: w jakim tonie?
Jeśli ktoś zamierza napisać utwór dla małoletnich, musi ustalić, w obrębie jakiej konwencji gatunkowej chce się poruszać. Czy to będzie baśń, powieść obyczajowa, opowiadanie dla przedszkolaków? Mają dominować wzruszenia? A może chodzi o poczucie humoru, zabawne, śmieszne sytuacje?
Takie rozstrzygnięcie jest bardzo pomocne podczas konstruowania tekstów dla dzieci. Po prostu wyznacza kierunek, szlak, po którym toczy się fabuła. Można krasnoludka wysłać do zwyczajnego przedszkola, można wyprawić na obcą planetę, kraina wieloskrzydłych stworzeń przepadających za makaronem z sosem pomidorowym też wchodzi w grę.
Wspomniane poczynania twórcze definiują sposób prezentowania bohaterów, na przykład personalia. W obyczajowej powieści dla dzieci, utrzymanej w tonie realistycznym, Emanuel Tulilajło jest nie z tego zmyślonego świata. Za to do zabawnego tekstu, na przykład baśniowej opowieści o istotkach nucących kołysanki, wydaje się jak najbardziej odpowiedni.
Po trzecie: przedstawienie-zaskoczenie
Bohater został wymyślony. Teraz należy go wprowadzić do powieściowego świata. Najlepiej efektownie. Jednak nie z wielkim przytupem i rozmachem, by późniejsze wydarzenia przy tym nie oklapły, nie wydawały się mało fantazyjne czy nudnawe. Można napisać tak:
Antoni Żwirek był krasnoludkiem, największym śpiochem w lesie.
Ale da się to zrobić ciekawiej:
Krasnoludek Antoni Żwirek z Lasu Roztańczonych Sosen uwielbiał spać, bo we śnie potrafił rozprawić się z każdą bestią.
Do tego leśnego świata należy wprowadzić element zaskoczenia. Niech zatrzeszczy on w posadach, niech codzienność zmieni się nieoczekiwanie, znienacka.
To może być pojawienie się nowego, osobliwego mieszkańca.
Wielka zmiana „rzeczywistości” też jest możliwa. Na przykład muchomory urosną, a sosny zmaleją, natomiast w Stawie Migotliwym zamiast wody pojawi się sok malinowy.
By solidnie skonstruować tekst dla dzieci, należy uwzględnić wymienione działania fundamentalne. Wywierają wpływ na rodzaj fabularnych „klocków”, ich uszeregowanie i uporządkowanie.
Ćwiczenie
Proszę o wymyślenie fabuły książki dla dzieci. W zarysie, w postaci streszczenia zajmującego stronę formatu A4. Należy wykorzystać swoje, autorskie pomysły. Niech w tekście znajdą się następujące punkty:
• Prezentacja głównego bohatera, kogoś z nietypowym hobby,
• Pokazanie osobliwości, niezwykłości miejsca, w którym żyje,
• Zarysowanie zmiany w codzienności. Konkretnej – wprowadzenie się do danego zakątka natrętnego sprzedawcy samochodów. Co on będzie wyczyniać?,
• Komplikacje w postaci zagrożeń związanych z zanieczyszczeniem środowiska,
• Główny bohater musi stanąć na wysokości zadania i coś przedsięwziąć,
• Przygotowanie przeszkód,
• Szczęśliwy finał, czyli?
Zapraszam do skonstruowania tekstu dla dzieci według powyższej „drabiny fabularnej”. Na zakończenie wspomnę, że tytułowa wiedźma to symbol kogoś dysponującego giętką, energiczną wyobraźnią, jednak chcącego pracować systematycznie, regularnie, doskonaląc warsztat i szlifując tworzywo językowe.
